Son on ildə Paris sazişinə əsasən yerin orta istiliyinin 1,5 dərəcədən aşağı olmasını istəyiriksə, hələ görüləsi çox işimiz var. Bu məqsədə çatmaq üçün karbon tullantılarını ciddi şəkildə azaltmalı və qlobal temperatur artımını yavaşlatmalıyıq.
Xoşbəxtlikdən, bir çox elm adamı iqlim böhranının öhdəsindən gələ biləcək yeni texnologiyalar üzərində işləyir. Son on ildə nəqliyyatımızı, qida sistemlərimizi, okeanların təmizlənməsini və bu problemin həlli olacaq bir çox sahəni dəyişdirən texnoloji inkişaflar olub. 2010-cu illərin ən yaxşı 10 ekoloji yeniliyini təqdim edirik.
1.”The Ocean Cleanup”
2013-cü ildə qurulan “The Ocean Cleanup” dünya okeanlarından plastik təmizləyici sistemlər hazırlayan və quraşdıran qeyri-kommersiya təşkilatıdır. 2018-ci ilin sentyabr ayında başlayan Sistem 001B layihələri 2019-cu ilin Oktyabrında başa çatdı. Təşkilat bu qısa ilin sonunda Böyük Sakit Okeanını təmizləyə biləcyə bildiyini elan edib.
Eyni zamanda, 2019-cu ilin payızında Interceptor (Yol kəsici) layihəsini təqdim edən təşkilat çaylarda tullantıların qarşısını almaq və okeanlara tökülməsinin qarşısını almağı hədəfləyir. Okeanlardakı plastik tullantılar böyük bir problemdir və bununla mübarizə aparan “Ocean Cleanup”önümüzdəki illərdə diqqətimizi cəlb edəcək kimi görünür.
2. Apeel yeməli qoruyucu örtük
2012-ci ildə Bill & Melinda Gates Vəqfinin töhfələri ilə qurulan “Apeel Sciences” qidanın təzəliyini uzatmaq istəyərkən qida israfı və qida tullantıları ilə mübarizə aparır. Şirkət heç bir zəhərli maddəsi olmayan və hər cür meyvə və tərəvəzi qorumaq üçün istifadə edilə bilən yeməli bitkilərdən qablama istehsal edir.
Apeel, içəridə oksigen və nəm saxlayaraq yeməyin korlanmasını yavaşlatır. Qida markaları, fermalar, bazarlar kimi bir çox tərəfdaşa sahib olan Apeel, yeməyin korlanmasını 2-3 dəfə yavaşlata bilər.
3. 3D printerdən evlər
Evsizlik problemi ilə maraqlanan “New Story” 2018-ci ildə tikinti texnologiyası firması “ICON” ilə ortaq olaraq Austin ABŞ-da ilk 3D printerdən istifadə edərək ev inşa etdi. 2019-cu ildə Tabasco, hər biri təxminən 46 kvadratmetr olan 50 evdən ibarət dünyanın ilk 3D printeri ilə “New Mexico”-da bizə tanıtdı. Evlər imkansızlıq içində yaşayan və yaşamağa yerləri olmayan ailələrə bağışlanır.
4. Nəqliyyat vasitələri paylaşımı
“Uber”, “Lyft”, “Juno” və “Via” kimi şirkətlər tərəfindən hazırlanan nəqliyyat vasitələrini paylaşma texnologiyası, taksini bir yerdə tutan əcnəbiləri tutaraq qiymətləri aşağı salmaqla yanaşı, karbon emissiyalarının azalmasına da ciddi təsir göstərmişdir. Bəzi maşın mübadiləsi təcrübələri son bir neçə ildə daha davamlı olmaq üçün müxtəlif səylər göstərilir.
5. Impossible Burger”
Son on ildə ət, süd və yumurta məhsullarına alternativ vegeterian istehsalı ciddi şəkildə artdı. 2000-ci illərdə hamburger istəyini yatırtmaq üçün ən yaxşı alternativlər sadə soya burgeri və ya vegetarian bir burger idi və vegan pendir istehsal edən yeganə şirkət 2008-ci ildə bazara çıxan “Daiya” idi. Ancaq son on ildə, vegan məhsulları bazarı inanılmaz dərəcədə böyüdü. Bu böyümədə iştirak edən şirkətlərdən ən diqqət çəkəni, şübhəsiz ki, “İmposibble Burgerdir”.
Mümkün olmayan Burger, DNT dəyişdirilmiş soya bitkilərinin köklərindən Heme (alsi) molekulunu ətə “ət” ləzzətini verdiyini aşkar etdi. Bu şəkildə “Impossible Burger”lər əsl ət dadına sahibdir və hətta qanayır!
6. Elektron magistral yolları
7 illik inkişaf nəticəsində Almaniyanın e-şose yolu 2019-cu ilin may ayında 10 km-lik bir hissə ilə ictimaiyyətə açıldı. Siemens və Almaniyanın Ətraf Mühit Nazirliyi ilə ortaq olaraq reallaşdırılan E-Highway, elektrik xətti sayəsində elektrik və ya hibrid yük maşınlarına şarj edə bilər. Əvvəlcə yük maşınlarına xüsusi avadanlıqlar quraşdırmaq lazımdır və sonra avtomobil yoluna çıxdıqda avtomatik olaraq elektrik xəttinə qoşulur və nəqliyyat vasitəsi irəlilədikcə şarj olunur.
7. “IBM Volcat”
2019-cu ildə texnologiya nəhəngi “IBM”, təzyiq reaktorunda geri çevrilmək çətin olan maddələrin təkrar emalını həyata keçirən VolCat adlı bir proses təqdim etdi. Sürətli şirkətdəki ifadəyə görə VolCat; parça, xalça, oyuncaq və sərt plastik kimi materialları ayıra bilər.
Ən maraqlı cəhət VolCat-ın pambıq poliester birləşməsi ilə parçaları pambıq toplara və tamamilə polyesterdən hazırlanmış tozlara ayıra bilməsidir. Normal tələb olunan yuma addımını atmadan, sərt plastikləri toz halına gətirə bilər. Klassik təkrar emal proseslərində plastiklər saylarına görə ayrılmalı və sonra təmizlənməlidir, lakin VolCat-da qarışıq olan prosesə daxil olan çirkli materiallar təkrar emal edilə bilər.
8. Tesla
2003-cü ildə qurulan Tesla ilk avtomobili olan “Roadster”-i 2008-ci ildə satışa çıxarıb. Brittanica Ensiklopediyasına görə Roadster litium-ion batareyasına sahib olan ilk elektrikli avtomobildir. O vaxtdan bəri Tesla elektrikli avtomobil bazarını xeyli genişləndirdi buna baxmayaraq “moda” etdi.
Tesla şirkətinin böyüməsinə kömək edən ən vacib yeniliklərdən biri də şirkət “Supercharger” adlanan şarj cihazıdır. Tesla sahibləri avtomobillərini ABŞ-da avtomobil yolları dayanacaqlar, yanacaqdoldurma məntəqələri kimi 7000 yerdə yerləşən şarj bölmələrindəki digər elektrikli nəqliyyat vasitələrinin sahiblərinə nisbətən daha sürətli doldururlar. Bu şəkildə elektrikli nəqliyyat vasitələrinin istifadəsi daha asan olur.
Tesla çox bahalı və xüsusi avtomobillər istehsal edir, lakin elektrikli avtomobillərə tələbat artdıqca, daha aşağı iqtisadi seqmentləri də həll edə biləcəklərini düşünə bilərik. Daha əlçatan olan elektrik avtomobilləri ətraf mühitə çox müsbət təsir göstərəcəkdir.
9. “Ooho Pods”
Marafonlar həmişə arxalarında sonsuz bir yığın zibil qoyur. Bu yığının çox hissəsi birdəfəlik istifadə olunan plastik qablar və şüşələrdən ibarətdir. Bunun bir həlli olaraq, idman içki şirkəti “Lucozade Sport” “Ooho pos”-ları istehsal etdi.
Ooholar içərisində idman içkiləri və ya su olan, torpaqda həll olunan və yeməli maddələrdən ibarət kiçik qablardır. Məhsul keçən il London Marafonunda istifadə edilib. Əlcək geyən könüllülər tərəfindən yarışanlara verilən ooholar içindəki mayeni istehlak etdikdən sonra heç bir tullantı qoymadan yeyilə və ya yerə atıla bilər.
10. Qapalı məkanda kənd təsərrüfatı
Alternativ əkinçilik üsulları əsrlər boyu mövcud olub, lakin son on ildə texnoloji inkişaflar sayəsində bu sahə xeyli inkişaf edib. LED işıqları, temperatur idarə olunan yük konteyner ferması və qapalı şaquli əkinçilik kimi inkişaflar istehsalımızı çox yaxşılaşdırdı. Eyni zamanda, kənd təsərrüfatı istehsalı daha əlçatan idi və bu istehsalın ətraf mühitə təsiri daha aşağı oldu.
Ənənəvi kənd təsərrüfatı ilə müqayisədə qapalı kənd təsərrüfatı daha az yer tələb edir, daha çox məhsul verir və yerli müəssisələrə il boyu məhsul istehsal etmək imkanı verir. Bunun bir faydası, məhsulların dünyanın hər yerindən gəlməməsi və yerli istehsal sayəsində karbon izinin azalmasıdır.
